Samenstellingen met koppelteken

Algemeen

Leerlingen leren samenstellingen met koppelteken zoals ‘zee-egel’ juist te spellen.

Belang

Bespreek met de leerlingen dat het belangrijk is om samenstellingen zoals ‘zee-egel’ op de juiste wijze te kunnen spellen. Een koppelteken helpt om het woord op de juiste wijze uit te spreken. Als er geen koppelteken zou staan in het woord ‘zee-egel’ zou je het woord ‘zee-egel’ kunnen verwarren met ‘zegel’.

Introductie

Je controleert of de leerlingen het begrip samenstelling kennen en herkennen. Je leest de woorden die op het bord staan en vraagt aan de leerlingen of het gaat om een samenstelling of niet. Als het een samenstelling is, steken de leerlingen de duim omhoog. Als het geen samenstelling is, gaat de duim omlaag. Als het geen samenstelling is, kun je vragen wat voor woord het wel is (bijvoorbeeld: werkwoord of verkleinwoord). Vraag eventueel of de leerlingen zelf ook een samenstelling kunnen noemen.

Instructie

Je vraagt welke twee woorden je hoort in het woord ‘zee-egel’ . Je hoort 'zee’' en je hoort ‘egel’. Je ziet een koppelteken tussen de woorden. Vervolgens leg je de regel uit die bij deze categorie hoort.
Schrijf een koppelteken in samenstellingen met botsende klinkers en aardrijkskundige namen.
In het geval van botsende klinkers eindigt het eerste woord van de samenstelling met een klinker en het tweede woord begint met een klinker. Een koppelteken is nodig om problemen in de uitspraak te voorkomen. Ook bij aardrijkskundige namen wordt een koppelteken gebruikt, je legt uit dat beide woorden dan met een hoofdletter worden geschreven. Er zijn meerdere situaties mogelijk waarbij een koppelteken wordt gebruikt. Zo wordt een koppelteken gebruikt wanneer er voor- of nabepalingen zijn (oud-voetballer, ex-vrouw), of wanneer sprake is van gelijkwaardige delen (minister-president). Niet alle situaties waarbij een koppelteken wordt gebruikt komen aan bod in deze instructieles. Daarna passen de leerlingen de regel toe door stap voor stap het woord te spellen. Eerst doe je dit voor bij de woorden ‘Nieuw-Zeeland’ en ‘auto-ongeluk’. Je benadrukt dat bij het woord ‘Nieuw-Zeeland’ twee hoofdletters worden geschreven. Daarna controleer je of de leerlingen de stappen zelf kunnen uitvoeren bij de woorden ‘milieu-inspectie’ en ‘diploma-uitreiking’. Vervolgens schrijven de leerlingen de woorden helemaal zelf op. Elke afbeelding staat voor een woord, de leerlingen schrijven de samenstelling op.

Inoefening

Eerst geven de leerlingen aan wat er gebeurt als je het koppelteken weghaalt. Vervolgens schrijven de leerlingen de samenstelling over. Daarna moeten de leerlingen de samenstelling opschrijven.

Afsluiting

Je controleert of de leerlingen de spellingsregel goed begrijpen. Ten slotte geef je de dictees.

Dictee van de categorie:
1. Vandaag is het familie-uitje. Schrijf op: familie-uitje
2. We skiën in een hal in Zuid-Limburg. Schrijf op: Zuid-Limburg
3. De ski-instructeur doet alles voor. Schrijf op: ski-instructeur
4. Schrijf de zin op: De hele familie zal hem na-apen.

Gemengd dictee:
1. De familie drinkt thee en eet citroentaart. Schrijf op: citroentaart
2. Tante Iris stopt verse thee in het thee-ei. Schrijf op: thee-ei
3. Tante Lies pakt een theezakje. Schrijf op: theezakje
4. Schrijf de zin op: In de avond rijden we terug naar Noord-Brabant.

Aandachtspunten

- De kans bestaat dat de leerlingen onterecht een koppelteken schrijven of het koppelteken vergeten. Benadruk het probleem met botsende klinkers wanneer leerlingen dit lastig vinden.
- Bij de aardrijkskundige namen bestaat de kans dat de leerlingen hoofdletters vergeten. Benadruk telkens dat je twee hoofdletters schrijft.
- Soms schrijven de leerlingen de samenstelling op als twee losse woorden. Hang de wandkaart op in de klas en verwijs naar de wandkaart wanneer de leerlingen twee losse woorden opschrijven.