Woorden met s/z-wisseling

Algemeen

Leerlingen leren woorden met s/z-wisseling zoals 'buis' - 'buizen' juist te spellen.

Belang

Bespreek met de leerlingen dat het belangrijk is om woorden zoals 'buis' - 'buizen' op de juiste wijze te kunnen spellen. Bijvoorbeeld als je een verhaal schrijft.

Introductie

Je controleert of de leerlingen de juiste klank in de woorden kunnen aangeven. Het gaat om woorden met korte klank, lange klank of tweetekenklank. Je klikt op de luidspreker, de leerlingen maken de beweging die hoort bij de klank. De focus ligt op de klank die je hoort vóór de /s/ of /z/. Als het woord uit twee klankgroepen bestaat, gaat het dus om het eerste deel van het woord.

Instructie

De leerlingen luisteren naar de woorden. Je hoort 'een buis' en 'twee buizen'. Je hoort eerst /s/ en daarna /z/. Vervolgens vraag je welke veranderingen je ziet in het woord. De ~s~ is verandert in een ~z~ en er is ~en~ achter het woord gekomen.
Vervolgens leg je uit dat bij veel woorden de s aan het eind van het woord verandert in z, wanneer je het woord langer maakt. Vaak hoor je of je /s/ of /z/ moet schrijven. De leerlingen kunnen het verschil tussen /s/ of /z/ ook voelen wanneer ze twee vingers op de keel leggen. Bij woorden met /z/, gaan de stembanden trillen. Daarna passen de leerlingen de regel toe door stap voor stap het woord te spellen. Eerst doe je dit voor bij het woord 'hazen', herhaal dat je een lange klank aan het einde van de klankgroep hoort, daarom schrijf je één medeklinker. Daarna pas je de regel toe bij het woord 'wijzen', herhaal dat je een tweetekenklank hoort, je schrijft het woord zoals je het hoort. Daarna controleer je of de leerlingen de stappen zelf kunnen uitvoeren bij de woorden 'sauzen' en 'dozen'. Vervolgens schrijven de leerlingen de woorden helemaal zelf op.

Inoefening

Eerst geven de leerlingen aan welke letters veranderen. Vervolgens schrijven de leerlingen het woord over. Daarna moeten de leerlingen het woord opschrijven.

Afsluiting

Je controleert of de leerlingen de spellingsregel goed begrijpen. Ten slotte geef je de dictees. Door de dictees op het bord te tonen, wordt de verandering in het woord zichtbaar.

Dictee van de categorie:
1. Tessa heeft last van muizen. Schrijf op: muizen
2. Devieze dieren lopen in de keuken. Schrijf op: vieze
3. Drie poezen proberen de muizen te vangen. Schrijf op: poezen
4. Schrijf de zin op: Tessa zet kazen in een val.

Gemengd dictee:
1. Poezen zijn dwaze beesten. Schrijf op: dwaze
2. Soms duwen poezen vazen van tafel. Schrijf op: vazen
3. Dan valt de bos rozen op de grond. Schrijf op: rozen
4. Schrijf de zin op: Soms vangt de poes vissen.

Je benadrukt dat het bij 'vissen' om een korte klank gaat, daarom schrijf je een dubbele s. De verandering treedt dus niet op.

Aandachtspunten

- De kans bestaat dat de leerlingen onterecht een ~s~ in plaats van een ~z~ schrijven. Hang de wandkaart op in de klas om naar de categorie te verwijzen wanneer de leerlingen deze woorden opschrijven.
- Voor een deel van de leerlingen kan het lastig zijn om het verschil tussen /s/ of /z/ te horen, bijvoorbeeld voor leerlingen waarvoor Nederlands niet de moedertaal is. Op de laatste pagina van de les zijn hulpregels opgenomen, deze kun je bespreken wanneer er moeite is met het horen van de klank. Als de leerlingen twijfelen, kunnen ze luisteren naar de klank vóór de /s/. Hoor je een lange klank of een tweetekenklank, dan verandert de ~s~ in ~z~. Als er een medeklinker voor de ~s~ staat, schrijf je soms ~s~ en soms ~z~. Als je een korte klank hoort, schrijf je een dubbele ~s~ en treedt de verandering dus niet op.